«Ο Άρης έμοιαζε σαν στάμνα σπασμένη…» – η συγκλονιστική πρώτη μαρτυρία αυτόπτη της αυτοκτονίας του Βελουχιώτη

«Ο Άρης αυτοκτόνησε σε μικρή απόσταση από μένα. Πέντε κουβέντες είπε, έβγαλε το πιστόλι και τίναξε τα μυαλά του. Ήμασταν κυκλωμένοι από ώρες, μας βάζανε από παντού. Νωρίτερα οι περισσότεροι δικοί μας κατόρθωσαν να ξεφύγουν. Έμεινα τρεις μέρες κρυμμένος σε μια σπηλιά, δέκα μέτρα πάνω από το πτώμα του αρχηγού. Ήρθαν οι άλλοι, τούκοψαν το κεφάλι, τα χέρια και τα πόδια. Ο Άρης έμοιαζε σαν στάμνα σπασμένη…»

Ήταν ένα βράδυ πριν ακριβώς 67 χρόνια, 15 Ιουνίου 1945, όταν ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ και πρωτεργάτης της Εθνικής Αντίστασης Άρης Βελουχιώτης (Θανάσης Κλάρας) κυκλωμένος από παρακρατικούς έβαλε τέλος στη ζωή του αυτοκτονώντας στη χαράδρα του Φάγγου, κοντά στη Μεσούντα. Άποψη του «Λευκού Πύργου» είναι ότι σχεδόν επτά δεκαετίες μετά το θάνατό του, η ιστορική έρευνα –που έτσι κι αλλιώς πολύ δειλά και με μεγάλο δισταγμό άρχισε να καταπιάνεται τελευταία με τα γεγονότα της Εθνικής Αντίστασης και με τον εμφύλιο– δεν έχει καταφέρει ακόμα (ή θελήσει) να δώσει πειστικές και ολοκληρωμένες απαντήσεις στο ερώτημα: ποιος ήταν και τι πρόσφερε ο Άρης Βελουχιώτης.

Και ενώ έργο των ιστορικών είναι να ερμηνεύουν τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο παρελθόν και να προσπαθήσουν –στο μέτρο, πάντα, που τους επιτρέπει η ματιά η ετεροχρονισμένη με την οποία αναγκαστικά εξετάζουν τα γεγονότα– να δώσουν εξηγήσεις κι απαντήσεις, υποχρέωση των δημοσιογράφων είναι να συγκεντρώνουν και να παραθέτουν στο κοινό ντοκουμέντα τα οποία, γιατί όχι, να συμβάλουν ενίοτε στην έρευνα των μελλοντικών ιστορικών.

Σε αυτό το πλαίσιο θέλει να κινηθεί ο «Λευκός Πύργος», ο οποίος παραθέτει σήμερα στο κοινό απόσπασμα της πρώτης μαρτυρίας αυτόπτη για την αυτοκτονία του Άρη που δημοσιεύτηκε στον ελληνικό Τύπο. Η συγκλονιστική αφήγηση για τις τελευταίες στιγμές του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ, διακοπτόμενη από λυγμούς, έγινε από τον Βαγγέλη Γκονέζο, στην Τασκένδη του σημερινού Ουζμπεκιστάν, δημοκρατία τότε της ΕΣΣΔ, και δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 1976 στα «Νέα».

Την αυτοκτονία του Άρη στα χαράδρα του Φάγγου είδαν από κοντά δυο επιζώντες, ο Λέων και ο Βαγγέλης Γκονέζος από τους Μελισσουργούς της Άρτας. Αυτός βρέθηκε μετά το τέλος του εμφυλίου στην Τασκένδη. Κατά δική του ομολογία, ο Γκονέζος αφηγήθηκε τα γεγονότα αρχικά «στο κόμμα», στις 22/6/1945, όταν έφτασε στο χωριό του, τους Μελισσουργούς. Αργότερα, το Νοέμβριο 1945 τα αφηγήθηκε στον Αλέκο Κουτσούκαλη, που βρέθηκε κι αυτός στην ΕΣΣΔ και ο οποίος έγραψε σχετικά στο βιβλίο του «Η Εθνική Αντίσταση του Νομού Άρτας 1940 – 1945». Τον Ιούλιο 1976 η αφήγηση του Γκονέζου για την αυτοκτονία του Βελουχιώτη δημοσιεύτηκε στα «Νέα» από τον δημοσιογράφο της εφημερίδας Δημήτρη Γουσίδη, που βρήκε τον Γκονέζο στην Τασκένδη και μίλησε μαζί του. Αργότερα τμήμα της συνέντευξης δημοσιεύτηκε και στο βιβλίο του Δ. Γουσίδη «Όπου ζεις δεν πατρίζεις» (εκδόσεις «Εξάντας»). Το απόσπασμα που παραθέτει εν συνεχεία ο «Λευκός Πύργος» προέρχεται από το εν λόγω βιβλίο. Η συνέντευξη του Γκονέζου στα «Νέα» και στον Δ. Γουσίδη έκανε γνωστές στο πανελλήνιο τις πραγματικές συνθήκες θανάτου του Άρη Βελουχιώτη.

Στη συνέντευξή του, ο Γκονέζος αφηγείται αρχικά πώς συναντήθηκε με τον Άρη όταν αυτός είχε διαφωνήσει με το ΚΚΕ για τη θέση που πήρε στην περιβόητη Συμφωνία της Βάρκιζας. Αφηγείται την πορεία του προς τα αλβανικά σύνορα και την προσπάθεια επιστροφής στη Ρούμελη, καθώς και την επιθυμία του να συναντηθεί με τον γενικό γραμματέα του ΚΚΕ Νίκο Ζαχαριάδη, που λίγο νωρίτερα είχε επιστρέψει στην Ελλάδα από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Κοντά στην Μεσούντα και τον Αχελώο, εγκαταλελειμμένοι από το ΚΚΕ που έχει στο μεταξύ αποκηρύξει τον Άρη, ο κλοιός των παρακρατικών που τους κυνηγούσαν αρχίζει να σφίγγει όλο και πιο πολύ γύρω από τους λιγοστούς άντρες του Βελουχιώτη…

«Ξεκινήσαμε το βράδυ (13/6/1945), παίρνοντας μαζί έναν σύνδεσμο από το Κοθώνι. Μεταξύ Κοθωνίου και Μυρόφυλλου το αντέρεισμα αυτό το είχαν καταλάβει και στις 11 το βράδυ χτυπηθήκαμε. Χτυπήθηκε το κέντρο του τμήματος, την στιγμή που περί τους 70 άντρες είχαν περάσει προς το Μυρόφυλλο. Εμείς οι υπόλοιποι 26 αναγκαστήκαμε να κατεβούμε προς το ποτάμι σε ένα απόμερο μέρος. Η μέρα μας βρήκε κάτω χαμηλά στο ποτάμι. Αναγκαστήκαμε να σταματήσουμε και να περιμένουμε άυπνοι όλη μέρα. Σκοπός μας ήταν, αν μπορούσαμε, να συναντηθούμε με τους άλλους δικούς μας που είχαν περάσει από το Μυρόφυλλο στο Τετράκωμο.

Ο Άρης πέφτει και χτυπάει

Την επόμενη βραδιά στείλαμε σύνδεσμο στα παιδιά, όμως δεν μπορέσαμε να συναντηθούμε. Επειδή κινδύνευαν να κυκλωθούν, φύγανε προς τη γέφυρα Κοράκου, ενώ εμείς αρχίσαμε να ανεβαίνουμε και φτάσαμε πάνω από τη Μεσούντα. Καθίσαμε εκεί όλη μέρα. Ήταν 15 Ιουνίου. Στο μέρος αυτό υπήρχε ένας βράχος, καλό παρατηρητήριο. Τοποθετήσαμε δυο παρατηρητές. Ένας ήταν ο Γεροδράκος, τον άλλο δεν τον θυμάμαι.

Ήταν αργά, βασίλεμα του ήλιου, όταν άρχισαν να ανεβαίνουν προς τα πάνω πρόβατα με κάτι κτηνοτρόφους. Φτάσανε κοντά στους παρατηρητές, και τότε οι κτηνοτρόφοι τους πιάσανε. Στην πραγματικότητα δεν ήταν κτηνοτρόφοι, μα στρατιώτες. Τότε κυκλώσανε και μας γύρω στα 12 – 15 μέτρα και άρχισαν να μας βάζουν με αυτόματα και χειροβομβίδες. Αναγκαστήκαμε να κατεβούμε πάλι προς το ποτάμι. Στον κατέβασμα ο Άρης έπεσε και χτύπησε άσχημα στη σπονδυλική στήλη.

Ο Άρης αυτοκτονεί

Σταματήσαμε πιο κάτω σε ένα μέρος πολύ απότομο. Από απέναντι μας χτυπούσαν βαριά πολυβόλα. Πριν σταματήσουμε σε αυτό το απόμερο μέρος, 19 δικοί μας πήδησαν και φύγανε. Ήμασταν ελάχιστοι πλέον, διασκορπισμένοι. Σε μια στιγμή, δεν ξέρω πως, σκέφτηκε ο Άρης και είπε: ‘‘Παιδιά, εγώ έζησα 42 χρόνια και καλά και άσχημα. Κοιτάξτε εσείς τι θα κάνετε τώρα. Γεια σας’’. Τράβηξε το πιστόλι και αυτοκτόνησε.

Δεν μπόρεσα να αντιδράσω, ήμουν μαζί με τον Λέοντα, οι δυο μας. Μόλις αυτοκτόνησε ο Άρης, γύρισε ο Τζαβέλας που ήταν 7 – 8 μέτρα μπροστά, είδε τον αρχηγό, άνοιξε μια χειροβομβίδα, την κράτησε και αυτοκτόνησε. Φάνηκε ένας άλλος, τον θέρισε όμως μια ριπή, έμεινε κι αυτός εκεί. Και οι τρεις μαζί.

Προσπαθήσαμε να φύγουμε με τον Λέοντα. Δεν μπορέσαμε. Σκέφτηκα να ακολουθήσουμε άλλο δρομολόγιο, από την πίσω μεριά, πολύ απότομο, ήταν όμως αργά, θάμπωνε. Προς το ποτάμι είχε δυο πέτρες σαν σπηλιά. Μπήκαμε μέσα εγώ κι ο Λέων, που ήταν μαυροσκούφης, σύνδεσμος του Άρη. Είχαμε αυτόματα και πιστόλια και αποφασίσαμε ότι στην περίπτωση που μας αντιλαμβάνονταν, θα τους βάζαμε και μετά θα αυτοκτονούσαμε.

Πώς τον αποκεφάλισαν

Μείναμε εκεί τρεις μέρες, δέκα μέτρα από τα πτώματα. Την άλλη μέρα κατέβηκε μια διμοιρία μαζί με τους δυο παρατηρητές τους δικούς μας που είχανε συλλάβει. Κόψανε το κεφάλι του Άρη, τα δυο χέρια από τους ώμους, τα πόδια από τα γόνατα. Του Τζαβέλα του κόψανε το κεφάλι και το δεξί χέρι. Πήρανε τα ρούχα του Άρη, τον σκούφο, τον οπλισμό του. τον άφησαν γυμνό με την φανέλα και το σώβρακο. Ο Άρης έμοιαζε σαν στάμνα σπασμένη…

Την Τρίτη μέρα το βράδυ αποφασίσαμε να φύγουμε. (…) Περάσαμε μπροστά από τα πτώματα. Είχε φεγγάρι. Δακρύσαμε, ήταν πολύ συγκινητικό. Θέλαμε να θάψουμε τα πτώματα, μα δεν μπορούσαμε. (…)

Ο Άρης τις τελευταίες μέρες ήταν πολύ σκεφτικός. Επαναλάμβανε συνεχώς ότι έπρεπε να συναντηθούμε με τον Ζαχαριάδη. ‘‘Μόνο στον Νίκο’’, έλεγε, ‘‘έχω εμπιστοσύνη. Σε κανέναν άλλο, και ό,τι πει ο Νίκος (Ζαχαριάδης), αυτό θα κάνουμε. Θα σταματήσουμε ή θα συνεχίσουμε την πάλη’’.

Πίστευε ότι με το σταμάτημα του αγώνα προδώσαμε τον λαό. Αυτό το πράγμα τον τυραννούσε. Έπειτα, του στοίχισε πολύ η θέση που είχε πάρει το κόμμα απέναντί του. μετά τον τραυματισμό του, τα πράγματα χειροτέρεψαν. Ήταν χτυπημένος πολύ άσχημα στην σπονδυλική στήλη. Δεν δέχτηκε να τον βοηθήσουμε. Κατέβηκε 100 - 150 μέτρα μόνος του, χωρίς βοήθεια. Όλο το βράδυ βογκούσε πολύ.

Μας είχαν κυκλωμένους σε ένα πολύ άσχημο μέρος. Ήταν χαράδρα, δεν μπορούσαμε να πάμε ούτε αριστερά ούτε δεξιά. Ξαφνικά μας είπε τα λόγια που είπε, έβγαλε το πιστόλι και αυτοκτόνησε. Ούτε ‘‘ζήτω’’, ούτε τίποτα. Επαναλαμβάνω, δεν μπορούσαμε να τον θάψουμε. Μας είχαν κυκλωμένους. Έπειτα, το μέρος ήταν πετρώδες και δεν είχαμε τίποτα μαζί μας. Πιστεύω ότι ο Άρης ήταν μεγάλος».

ΛΕΥΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ

Περισσότερα θέματα από την Ελλάδα: http://lpyrgos-hellasnews.blogspot.com